NEOKORTEKSİN FONKSİYONLARI
Fil, balina ve yunus balığı gibi bazı hayvanların beyni insan beyninden daha büyük olmakla birlikte, beynin vücuda oranı açısından değerlendirildiğinde insan beyni diğer bütün yaratıkların beyninden daha büyüktür. İnsan beynini diğer canlıların beyinlerinden farklı kılan en gelişmiş bölgeler: Frontal Assosiasyon alanı, Parieto-tempora-occipital Assosiasyon alanı (Wernicke alanı) ve Temporal Assosiasyon alanlarıdır.
Bazı türlerde de görülebildiği gibi insan beyninin bir özelliği de bir serebral lateralizasyona sahip olmasıdır.
Baskın Hemisfer (Cerebral Dominance)
İnsanda konuşma, yazma gibi entellektüel fonksiyonlar ve diğer bazı motor fonksiyonlara ait beyin bölgeleri genellikle bir hemisferde daha çok gelişmiştir. Bu hemisfere dominant hemisfer denir ve insanların % 91’inde sol hemisfer dominantdır. Bu kişilerin de %96’sı sağ elini daha rahat ve fonksiyonel bir biçimde kullanır. Buna göre bu kişilerin sağ hemisferleri ise kabaca nondominant sayılabilir. İnsanların %4’ünde ise sağ hemisfer dominantdır. Geri kalan bölümde her iki hemisferde baskınlık açısından bir fark olmayabilir. Ancak son yıllarda solakların %15’inde beklendiği gibi sağ hemisfer; diğer %15’inde her iki hemisfer ve kalan %70’inde ise yine sol hemisferde dominantlık olduğu saptanmıştır.
Son yıllarda her iki hemisferin fonksiyonları daha ayrıntılı olarak aydınlandıkça hemisferler için dominant, nondominant kavramlarından ziyade her ikisinin de ayrı ayrı fonksiyonlarının önemini vurgulayabilmek amacı ile, konuşma ve analitik işlemlerle ilgili dominant hemisfer için “categorical hemisfer”; görsel, uzaysal ve zamansal ilişkilerin algılanmasında daha becerikli olan nondominant hemisfer için “reprezentasyonal hemisfer” kavramları kullanılmaya başlanmıştır.
Kategorikal hemisfer analitik zeka, konuşma, yazma, problem çözme ile ilgilidir. Lezyonları konuşma bozukluklarına (aphasia) yol açar. Reprezantasyonal hemisfer ise müzik yetenekleri, sanat, emosyonel zeka, insanları yüzlerinden tanıma, yer ve yön bulma gibi uzaysal ve zamansal, yani ifade edilemeyen soyut becerilerde üstündür. Lezyonları kişilerde şekiller, cisimler ve vücut parçaları ile ilgili algılama bozukluklarına yol açar. Özellikle reprezantasyonal hemisferin parietal lobunda oluşan lezyonlarda, astereognosis (objeleri dokunarak tanıyamama), hatta unilateral inattention ve neglect sendromu ortaya çıkar. Unilateral inattention, hastanın primer görme işitme veya diğer somatik duyularla ile ilgili hiç bir sorunu olmamasına rağmen, cisimlerin, hatta kendi vücudunun yarısını algılamaması ile karekterizedir. Bu kişiler yüzlerinin yarısını traş eder, veya giyinirken vücudun yarısını giydirirler. Bu kişilerde kortikal lezyonun karşı tarafındaki vücut parçaları ve bunların etrafındaki uzaysal bilgiler ile ilgili duyular hasta hemisfer tarafından dikkate alınmamakta, değerlendirilmemektedir.
Hemisferik özelleşme (specialization) korteksin diğer alanlarında da önem kazanır. Sol hemisferinde lezyon olan kişilerde genellikle durumunun farkında olma ve depresyon görülürken; sağ hemisfer lezyonlu hastalar gayet neşeli hatta öforik (euphoric) olabilirler.
Son yıllarda MRI ile yapılan çalışmalar beyin lateralizasyonuna göre korteks kalınlığının ve ilgili alanların büyüklüğünün değiştiğini, beynin dopaminerjik içeriğinin de dominant tarafta daha yüksek olduğunu; buna karşılık düşüncelerde kopukluk ve sosyal davranışlarda bozukluk gösteren şizofreni hastalarında özellikle sol hemisferde posterior süperior temporal gyrus, hipokampus ve amygdaloid nükleusdaki gri cevher miktarının azaldığını göstermektedir.
