BEYİN SAPI VE RETİKÜLER FORMASYON
Beyin sapında bulunan bir kısım nöronlar, ‘Formatio Retikularis’i oluşturur. Retiküler formasyonun üst sınırında thalamus, hypothalamus, aşağıda medulla spinalis yer alır. Bu alandaki büyük nöronların fonksiyonları motor; küçük nöronların fonksiyonları duyusaldır.
Formatio Reticularis’in mid-pontil seviyeden itibaren üst bölgesini oluşturan pons ve mesencephelon bölgeleri kolaylaştırıcı (facilitatory) alan adını alır. Bu bölgeden medulla spinalise inen motor lifler, medulla spinalis alfa ve gama motor nöronlarını uyarır (excite eder). Retikuler formasyonun bu bölgesine ‘Retiküler Fasilitatör Alan’ denir. İstirahatte bu bölgeden gelen liflerin taşıdığı küçük voltajlar, uyarılma eşiği düşük bazı alfa ve gama motor nöronlarını (özellikle büyük motor üniteleri) uyararak; bunlara ait kas liflerinin hafif hafif kasılmasını ve dolayısı ile (kas iğcikleri ile beraber) kas tonusunu da sağlar. Korteksden bir hareket emri geldiğinde ise bu alanın deşarjları da artar.
Retiküler formasyonun fasilitatör alanında bulunan küçük duyusal nöronlar ise, kortekse, özellikle de prefrontal alanlara uzanan aksonlar gönderir ve korteksi uyarırlar. Bu lifler, ‘Reticular Activatory System, RAS’ı oluşturur. RAS lifleri kortekse çıkmadan önce talamus’a uğrar. Talamus beynin, o an için gerekli duyulara karşı dikkatini yönlendirir. RAS lifleri, ya talamusda genel (generalize) bir aktivasyon oluşturur ve beyinde genel bir uyanıklık, dikkat hali meydana gelir; ya da talamusun, görme, işitme, somatik duyularla ilgili çekirdeklerine giderek; korteksin belli duyulara karşı dikkatini arttırır. Ayrıca RAS üzerine korteksden gelen motor uyarıların da etkisi vardır. Buna göre motor hareketler beyni canlı ve uyanık tutar (sabah uykumuzun açılması için gerinmemiz gibi). Böylece RAS, çeşitli derecelerde, beynin uyanıklığını, dikkatini (alert durumunu) tayin eder, kısaca şuurun açık olmasını ve dikkati sağlar. Gece beynin bu fasilitatör alanının inhibisyonu, uykuyu oluşturduğu gibi; bu alandan medulla spinalise giden lifler de inhibe olacağından, uykuda (özellikle REM uykusunda) kas tonusu da azalır. RAS’ı oluşturan Retiküler Formasyon bölgelerinin harabiyeti ise komaya yol açar (hasta şuurunu kaybeder).
Retiküler formasyonun fasilitatör alanları, görme, işitme ve somatik duyularla ilgili bir çok uyaranın giriş bölgesini oluşturur. Dolayısı ile bu bölge nöronlarına devamlı bir duyusal giriş vardır. Bu nedenle nörönların uyarılma eşiği düşük olup; nöronlar ‘hyperexcitable’ durumdadır. Yukarıda bahsedilen nedenlerle uyarılma eşiğine kavuşan nöronlar devamlı olarak küçük ateşlemeler yapabilirler ve bu nöronların ‘spontan aktivite doğurduğu’ söylenebilir.
Retiküler formasyonda pons’un midpontil seviyesinin altı ve bulbus bölgeleri, ‘Bulbo Reticular Inhibitory ‘ alanı oluşturur. Bu alandan kaynaklanan motor lifler, medulla spinalis ön boynuz alfa ve gama motor nöronlarına inhibitorik etki yaparlar. Ancak, bulbo retiküler inhibitorik alan, spontan uyarı doğurma özelliğine sahip olmayıp; üst merkezlerden gelen uyarılar aracılığı ile, kendisi aktive olarak; inhibisyon görevini yerine getirebilir. Bu nedenle, üst merkezlerde bir harabiyet ortaya çıkarsa, medulla spinalis üzerine fasilitatör alanlardan gelen uyarılar devam ederken; inhibitör uyarılar kesilecek ve ilgili kaslarda kas tonusu (hipertonisite) ve çeşitli refleksler şiddetlenecektir (hiperaktif refleksler).
