ALT ve ÜST MOTOR NÖRONLAR ve LEZYONLARI
Direkt olarak iskelet kaslarını innerve eden motor (ve kranial) nöronlar ve bunların aksonlarına, ‘alt motor nöron’; alt motor nöronları uyaran üst merkezlere ise ‘üst motornöronlar’ denir.
Alt motor nöron lezyonlarında, o seviyede, kasa giden motor sinir harab olduğu için, kasda refleks, otomatik, istemli hiçbir kasılma ortaya çıkmaz. Dolayısı ile kasda, paralizi, tonus kaybı (flasidite), refleks kaybı, ve atrofi gelişir. Denervasyonun ilk haftalarında EMG’de fibrilasyon ve fasikülasyon dalgaları gibi denervasyon potansiyelleri görülür. Kas tutulumları; hasarlanmış motor sinirin innerve ettiği kaslarla sınırlıdır.
Üst motor nöron lezyonları, ekstremitelerde zayıflık (parezi) veya felç (paralizi) ve kas tonusu değişiklikleri ile karakterizedir. Genel olarak antigravite kaslarında hipertonisite (spastisite) ortaya çıkar. Antigravite kasları alt ekstremitelerde ektansör aksial kaslar; üst ekstremite de ise fleksör kaslardır.
Paralize ekstremitelerde, hipertonisite ve tendon reflekslerinde şiddetlenme (hiperaktif refleksler) be buna bağlı olarak; ‘sustalı çakı fenomeni’ ve ‘klonus’ gibi patolojik refleksler ortaya çıkar. Babinski belirtisi ise, piramidal sistemin harabiyetini gösteren özgün bir patolojik refleksdir.
Üst motor nöron lezyonlarında paralizi, lezyonun bulunduğu bölgeye göre değişir. Pons’un üstündeki seviyelerde bir lezyon, kontralateral tarafta, yüzün alt yarısı, kol ve bacakda paralizi ve spastisiteye yol açar. Ponsun alt seviyelerinde bir lezyonda ise, yüz tutulumu görülmez. Ancak alt pons ve bulbus bölgelerindeki lezyonlar, pek çok hayati merkezlerin bu bölgede olması dolayısı ile pek yaşamla bağdaşmaz.
Üst motor nöron lezyonlarının en sıklıkla görüldüğü bölge, damar yapısının zayıflığı nedeni ile kapsula internadır. Hemen hemen bütün kortikospinal liflerin kapsula internanın, posterior kurus’undan geçmesi dolayısı ile bu bölgede meydana gelen kanama ve lezyonlar, kontralateral bölgede yüz, kol ve bacağı tutar (hemiparezi, hemipleji).
Ünilateral (tek taraflı) üst motor nöron lezyonlarında, göz kasları, çene, yüzün üst kısmı, farinks, larinks, thoraks ve abdomen gibi, kranial sinirler tarafından bilateral olarak innerve edilen bölgeler, paraliziden kurtulur. Ancak tek tarafta, karın cildi refleksleri, kremaster refleksi, özellikle parietal korteks ve kapsula internayı tutan lezyonlarda kornea refleksi gibi yüzeyel refleksler kaybolur. Plantar refleks de bozularak; Babinski belirtisi ortaya çıkar.
İnme (stroke, cerebro-vascular accident, CVA): En çok iskemik veya hemorajik nedenlerle ortaya çıkar. Hipertansiyon, kalp hastalığı, sigara içimi, diabet, serum kolesterol/lipit düzeyinde artış, bilhassa kalıtsal olarak serumda Apolipoprotein E düzeyinin veya homosisteinin yüksek olması, faktör 5 mutasyonu gibi predispose faktörler riski arttırır.
Anteriör karotisin tutulması halinde, kortikal alanlarda; posterior vertebra bazalisin tutulması halinde ise motor-duyu ve görme alanlarında defisitler ortaya çıkar.
Beyin sapı lezyonlarında ise, koma, vertigo, bulantı, kusma, kranial sisnir felçleri, duyu ve motor bozukluklar öne çıkar.
Bilateral (çift taraflı) serebral lezyonlar, ekstremitelerde zayıflık (quadriparezi, quadripleji) ve spastisitenin yanında, bütün yüz ve göğüs kaslarını da tutar. Bu hastalarda, konuşma bozukluğu (dysarthria), ses çıkarmada zorluk (dysphonia), yutma zorluğu (dysphagia) ve bazen ağlama ve gülme tarzında refleksler ortaya çıkar (pseudobulbar paralysis).
